Niet architecten, pianisten of chef-koks, maar jullie, schrijvers, ik houd van jullie!

Een huis zonder boeken is een treurig huis. Al mijn boeken zitten nu in dozen verpakt. D.H. Lawrence ligt als enige nog op de kast, als troost. Bij het opruimen van mijn boeken kwam ik oude bekenden tegen. Schrijvers tegen wie ik lang geleden vaarwel heb gezegd.

Kader Abdolah is zo’n schrijver. Hij was de reden geweest dat ik de Volkskrant prefereerde boven NRC Handelsblad. Abdolah kon zijn vaderland Iran op de meest voortreffelijke manier beschrijven. Als er geen Kader Abdolah was geweest, zouden we Iran alleen kennen als het land van Ahmadinejad en ayatollah Khamenei…

Sinds eind jaren zeventig schreef Kader Abdolah columns voor de Volkskrant. In 2011 stopte hij met zijn wekelijkse column. Ook aan al het goede komt een eind – sneller dan je gewild zou hebben. Maar nog voordat Abdolah stopte met zijn columns, was ik al gestopt met het lezen van zijn werk.

Twee of drie jaar geleden gaf de heer Abdolah in Maastricht een lezing over zijn werk. Het zou over zijn nieuwe boek gaan, maar uiteindelijk gaf hij een lezing over zijn leven. Hij zag er die dag onberispelijk uit: kaarsrecht en blinkend in een donkergrijs pak, het golvende zwarte haar uiteraard net zo blinkend. En dan die volle witte snor. Imponerend. Kader Abdolah: er zit in hem een rockster en Dior-model.

Kader Abdolah, de luchtige verteller met dat zware accent. Verlangend naar zijn geliefde land Iran; dankbaar voor de kansen die hij in dit land heeft weten te benutten. Ik wachtte op een openbaring, maar die kwam niet. Ik was niet meer geïnteresseerd in Kader Abdolah. Dus zei ik definitief vaarwel.

Hallo Hemingway, Williams, Faulkner, Fitzgerald, Yates en alle anderen die mij verblijden met hun geschreven werken. Ik zie absolute schoonheid in die mannelijke schrijfstijl van Hemingway. Ik voel het verstikkende in de toneelstukken van Williams. Ik houd van het zuidelijke in het werk van Faulkner. Ik broed op de ingewikkeld in elkaar gezette zinnen van Fitzgerald. Ik deins voor banaliteit, maar niet voor Yates.

Ik ben Kader Abdolah dankbaar. Zonder hem zou ik de oversteek naar de wereld van Hemingway en anderen niet hebben gemaakt. Wat zou ik veel gemist hebben! Zelfs Nabokov, ik had hem niet willen missen. Van ieder werk leer ik een beetje, begrijp ik de wereld om me heen beter.

Zoveel werken van zoveel schrijvers. Soms doet het een beetje zeer dat ik slechts een fractie van al die boeken gelezen zal krijgen in dit leven. Welke werken wachten nog op mij om gelezen te worden?

Ik heb zo’n gevoel dat ik dit jaar Thomas Wolfe zal ontdekken. F. Scott Fitzgerald ga ik herontdekken. Het magnum opus van Norman Mailer wacht nog op mij. Met Oscar Wilde wacht ik nog even.

Jullie zijn een verloren generatie

De roerige jaren twintig was een decennium van welvaart en optimisme. De Jazz Age deed zijn intrede met als gevolg dat vrouwen zich massaal verzetten tegen de heersende normen en waarden van die tijd. Niet alleen de rollen in de samenleving veranderden, ook nieuwe ontwikkelingen op het gebied van muziek, kunst, architectuur en wetenschap droegen bij aan het optimisme. De Eerste Wereldoorlog was achter de rug; de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog moesten nog beginnen.

De jaren twintig bracht een nieuwe generatie schrijvers voort die samen de Verloren Generatie vormden. Ongetwijfeld behoorde Hemingway toe tot deze generatie. De schrijver die de lezer laat voelen wat een oorlog met de mens doet. In zijn debuutroman The Sun Also Rises populariseerde Hemingway de term Verloren Generatie. The Sun Also Rises vertelt over het pessimisme dat ontstaan is door de oorlog. Nihilistische gedachten domineren. De personages in het boek willen ontkomen aan de leegte in hun levens, maar waar ze ook gaan, de leegte achtervolgt hen.

In dezelfde literaire beweging was er nog een andere schrijver die zijn naam vestigde ten tijde van de roerige jaren twintig: F. Scott Fitzgerald. De welgestelde schrijver en zijn echtgenote belandden in de magische wereld van decadentie, buitensporigheid, frivoliteit en uiteraard extravagante feesten. Zijn bekendste boek The Great Gatsby beschrijft niet alleen hoe rijkdom gepaard gaat met hebzucht en hoe het roekeloze gedrag van jonge mensen leidt tot moreel verval. Fitzgerald laat vooral zien dat een leven zoals dat van de hoofdpersoon in zijn boek slechts mooi is aan de oppervlakte. De hoofdpersoon omringt zich met de mooiste mensen, draagt de duurste kleding, geeft de meest fantastische feesten. En toch kan hij de leegte in zijn leven niet opvullen.

Fitzgerald schreef over rijke mensen die uitbundige levens leidden. Tegelijkertijd toonde hij ook een hele nare, kwetsbare kant van deze mensen. Toeschouwers genieten van tragedie. De mens maakt het ook nooit gemakkelijk voor zichzelf: hij reikt altijd naar het onbereikbare. Hoe ontoegankelijker de flamboyante wereld van de rijken is, hoe groter het verlangen is bij de toeschouwer om deel uit te maken van deze wereld. Er is bewondering voor de levens van de rijken, maar wat de toeschouwer vooral wil zien is hoe rijke mensen ten onder gaan. De toeschouwer wil meer tragedie, meer kwellingen en meer roekeloosheid. De val geeft troost: ze zijn rijk, maar wel ongelukkig.

De Verloren Generatie was vooral een generatie van doelloos ronddwalen. Om een werk van de kunstschilder Paul Gauguin erbij te halen: Waar komen we vandaan? Wie zijn wij? Waar gaan we heen? En misschien ook wel: wat biedt dit leven je?

Pessimist

Iemand vroeg aan mij wat het woord ”pessimist” betekent. Ik antwoordde dat een pessimist een negatieveling is, het is de tegenpool van een optimist. Een pessimist is Ernest Hemingway die het leven beschouwde als een tragedie met maar één einde. Hemingway hield niet van zoetsappigheid, eerder van leed. Zijn boek met de hoopvolle titel The Sun Also Rises eindigt met melancholische leegte, A Farewell to Arms zegt niet alleen vaarwel tegen de oorlog: het zegt ook vaarwel tegen het leven.

Een Oscar Wilde-liefhebber zei ooit tegen mij dat hij de kracht er niet voor had om in de wereld van Hemingway te duiken. Hemingway’s werk is in de ogen van de Oscar Wilde-liefhebber ingewikkeld en zwaar. Ik daarentegen heb nooit Oscar Wilde gelezen, omdat ik niet over geduld beschik en ook niet echt een romanticus ben. Wellicht zijn wij onverenigbaar op dit vlak.

Desalniettemin, voor de onbeschroomde lezers onder ons verzeker ik jullie dat Hemingway prachtige boeken schrijft, boeken waarvoor je niet eens één keer het woordenboek voor hoeft te raadplegen. Heel wat anders is het uitbundige, abstracte taalgebruik van tijdgenoot Faulkner waarin lezers gemakkelijk kunnen verdwalen.

De kracht van Hemingway is dat wanneer je het boek uitgelezen hebt, je deel uitmaakt van het verhaal. Al het bittere, het tragische en het extatische is deel gaan uitmaken van jou. Echter, zoek nooit naar sporen van troost of hoop in de boeken van Hemingway. Vergeet niet dat deze schrijver een pessimist is die in niets anders gelooft dan de tragedie van het leven.